پ
پ

یک راه ارزیابی میزان کارآمدی جمهوری اسلامی ایران، مقایسه عملکرد انقلاب اسلامی ایران با دیگر انقلاب هاست. نوشتار پیش رو چهل سالگی انقلاب چین را بررسی می کند.

انقلاب چین - قسمت اول چین با سرزمینی پنهاور و بیشترین جمعیتی که ...

چرایی و چگونگی انقلاب چین

نخستین هسته های تشکل های کمونیستی در ابتدای دهه ۱۹۲۰ در چین شکل گرفت. در سال ۱۹۲۷ مائو تسه تونگ، سیاستمدار و نظریه پرداز مارکسیست –  لنینیست، رهبری شورش توده‌های دهقان چینی رابرعهده گرفت . جاذبه عقیدتی مائو در حقیقت از جریحه دار شدن احساسات میهن پرستانه در اثر یک قرن تحقیر شدید بیگانگان مایه گرفت؛ نه فقط از منزلت اجتماعی مثل شوق کشاورزان به داشتن زمین و نارضایتی توده های شهری از استثمار صنعتی.(۱)

بعد از سالها مبارزه در نهایت، اول اکتبر ۱۹۴۹ جمهوری خلق چین اعلام موجودیت کرد. ما ئو تست تنگ به عنوان نخستین رئیس آن حکومت انتخاب شد. (۲)

  به دنبال تشکیل جمهوری خلق چین، دولت آمریکا صدها مستشار نظامی به همراه حجم قابل توجهی سلاح و مهمات به چین فرستاد. هدف آمریکاییان حمایت ازناسیونالیست ها بود. آنان شکست های فاحشی را متحمل شدند و به تایوان فرار کردند.(۳) آمریکا هم دولت جدید پکن را به رسمیت نشناخت و از برقراری روابط رسمی با آن امتناع ورزید.

مشکلات پیش رو انقلاب چین

از این زمان چین آماج تحریم های گسترده سیاسی و اقتصادی بلوک غرب قرار گرفت. هنگامی که مائو در میدان تیان آن من(( دروازه صلح آسمانی )) پکن تشکیل جمهوری خلق چین را اعلام کرد، او و همکارانش با مشکلات زیادی روبرو بودند . مقامات انقلابی به رهبری مائو برای فائق آمدن بر انواع مشکلات اقتصادی سیاسی و اجتماعی و بهبود وضعیت کشاورزان آن کشور قول مساعد داده بودند. به همین علت پس از پیروزی تشکیل جلسه دادند. آنها در این جلسه ضمن بررسی کلی اوضاع کشور، محورهای اصلی اهداف و سیاست‌های داخلی و خارجی خود را مشخص کردند. از جمله اقدامات اولیه آنها، اصلاحات اراضی و تقسیم زمین میان روستاییان، ایجاد تعاونی‌های روستایی، تشکیل کمون های روستایی، در اختیار گرفتن صنایع بازر گانی کشور مبارزه با فساد و بروکراسی بود.  (4)

انقلاب چین: جهش بزرگ به پیش و 40 میلیون تلفات انسانی
۱ اکتبر ۱۹۴۹، میدان تیانانمن، مائو در حال خواندن اعلامیه تاسیس جمهوری خلق چین

برنامه ریزی برای انقلاب صنعتی طی برنامه پنج ساله اول ، برنامه جهش بزرگ به پیش ، تشکیل کمونهای خلق زندگی و اقتصاد اشتراکی برای مردم و مهمتر از همه بسيج بزرگ توده ای -که در سال ۱۹۶۲ آغاز و سپس به انقلاب بزرگ فرهنگی در سال ۱۹۶۵ تبدیل شد- از مهمترین تحولات و حوادث زمان مائو بود . حوادثی که منجر به تغییر ساختار اجتماعی سیاسی و اقتصادی چین شد.(۵)

مائو یك حكومت استبدادی حزبی برقرار كرد كه از یك ایدئولوژی خودساخته ماركسیستی -لنینیستی و نزدیك به نظریه استالین تبعیت می كرد.

سرانجام انقلاب چین

جنبش آموزش سوسیالیستی كه در سالهای ۱۹۶۳و۱۹۶۴ ادامه داشت، سرآغاز مبارزة پاكسازی دامنه دارتری بود كه جامعة چین را طی سالهای ۱۹۶۶تا۱۹۶۹ تكان داد و تا ۱۹۷۶ گسترده تر شد. سالهای بعد از ۱۹۷۲ شاهد موازنه ناآرام قدرت میان جناح های چپ و راست، میانه رو و افراطی حزب كمونیست چین و بازسازی آهسته نظام سیاسی حزب – دولت پیش از۱۹۶۵بود . این نظام تقریبا به طور كامل بوسیلة انقلاب فرهنگی از هم پاشیده شده بود . در این مرحله، با درک موضع، مائو خود را از كارهای روزمره اداری كنار كشید و اجازه داد چوئن لای، نخست وزیر، شروع به بازسازی كشور كند(۶)

كشمكش بر سر جانشینی در ۸ ژانویه ۱۹۷۶ ، هنگامی كه چوئن لای سرانجام از سرطان از پای درآمد و در بیمارستانی در پكن جان سپرد شدت گرفت .

از ۱۹۷۹ به بعد، زوال نظام واحدهای اشتراكی با آنچه به عنوان نظام مسئوليت يا قرار داد موسوم  شد،در چین پیشرفت كرد. (۷) از سوی دیگر به رغم اینكه انقلاب فرهنگی همه مظاهر تمدن و فرهنگ غريی را نفی و نابود كرد (۸)  ، در دوران دنگ (جانشين چو)، چین برای بقای خود استراتژی جدیدی را پیش گرفت كه منجر به نزدیكی چین به كشورهای غربی به ویژه آمریكا شد.

اهداف انقلاب چین

دشمنان اصلی انقلاب چین عبارت بودند از: امپریالیسم، فئودالیسم و به ویژه بورژوازی امپریالیست و طبقه زمیندار چین. به نظر می رسد كه انقلاب چین دو هدف داشت:

۱٫ فروپاشی امپریالیسم خارجی در چین( از طریق برپایی یك انقلاب ملی)

۲٫ از میان بردن طبقه مالك از طریق یك انقلاب دموكرات.

میزان تحقق اهداف و آرمان ها؛چهل سال بعد از انقلاب در چین

۱-اصلاحات اقتصادي

در بخش كشاورزی، اصلاحات ارضی در سطح ملی در سال ۱۹۴۹ آغاز شد و در ۱۹۵۲ اتمام یافت.در راستای سیاست اصلاحات ارضی از زمینداران سلب مالكیت شد. سپس زمین ها را در میان دهقانانی كه زمین مختصری داشتند یا اصلاً زمینی نداشتند، از نو تقسیم كردند. در هر مرحلة منتهی به مرحله عالی تر اشتراكی كردن كشاورزی، مخالفلات هایی از جانب دهقانان محافظه كار ابراز شد. تعداد زیادی از دهقانان محافظه كار تیرباران شدند.(۹)

شش سال اول حكومت كمونیستی در جمهوری خلق چین به شكلی غیر عادی موفقیت آمیز بود. ملت آرام و متحد شد و توانایی خود را در بیرون كردن سربازان سازمان ملل متحد -كه غالباً امریكایی بودند- از كره شمالی ، در جنگ كره (۱۹۵۰-۱۹۵۳) به اثبات رسانيد.

اقتصاد كشور با ۱۸% افزایش تولیدات صنعتي و ۴/۵%افزايش توليدات  كشاورزی در سال، بازسازي شد. سرانجام، یك نظام  سياسي دولت حزب برپا شد و به شكلی متوازن و هموار آغاز به كار كرد .(۱۰)

راه رفتن با دو پا

در سال ۱۹۵۸ ، برنامه اقتصادی تندروانه ای به نام «گام بزرگ به جلو» شروع شد كه هدف آن دست یافتن به رشد سریع و همزمان تولیدات صنعتی و كشاورزی بود، سیاستی كه راه رفتن با دو پا نام گرفت. در اثر یك سلسله سیل ها و قحطی های خانما ن برانداز در سال هاي(۱۹۵۹-۱۹۶۲) و در پی آن قطع كمك های فنی اتحادی جماهیر شوروی در اوت ۱۹۶۰به علت توسعه اختلافات چین و -شوروي ،رشته امور پیچیده شد. بدین ترتیب ، اگر چه ابتدا در سال ۱۹۵۸ تولید افزایش یافت . در فاصلة سال های ۱۹۵۹-۱۹۶۱ تولیدات صنعتی و كشاورزی به وضع رقت آوری كاهش یافت و موجب كمبود جدی مواد غذایی و در نتیجه مرگ بیش از ۲۰ میلیون نفر از گرسنگی و بیماری در دوره آزمایش گام بزرگ شد.

اما در دوران دنگ ، اصلاحگرایان در پی موفقیت در بخش كشاورزی، به توسعه موسسا اقتصادی، سیستم توزیع، موسسات مالی و تجارت خارجی نيز پرداختند. و در اواسط دهه ۱۹۸۰ بخش تجارت خارجی و سرمایه گذاری با شیوه درهای باز و جلب سرمایه گذاری خصو صی از مرحله افزایش صادرات به سوی گسترش تولیدات صادراتی حركت كردند.

شاخصهای مدل اقتصادی دنگ

– تاكید بيشتر بر بازارهای جهانی

– استفاده از علوم و فنون غرب

– توسعه روابط آشتی جویانه با غرب

– عقلانیت اقتصا دی

– فعال كردن بخش خصوصی در زمینه های مختلف اقتصاد  (11)  

۲-اصلاح ساختارسیاسی واجتماعی

مائو، از نوشته های ماركس و لنین بهره گیری زیادي برد، او از این خطر آگاه بود كه در دولت های كمونیستی، گروه نخبه ای از حزب برخواهد آمد كه شكل جدیدی از سرمايه داري دولتي بر پا خواهند كرد . بنابراين در برابر پدیدار شدن دیوانسالاری و تبعیض مراقب و هشیار بود . مائو توجه داشت كه برای برجا نشاندن آن گروه نخبه، به رشته ای  از مبارزات اصلاحي منظم احتیاج دارد. اوج این مبارزات ، انقلاب فرهنگی بزرگ كارگری بود. این انقلاب، در دستیاری به هدف های بلند پروازانه خود ناكام ماند. از سمت دیگر به سرعت مهار آن از دست خارج شد و هرج و مرج بسیار پدید آورد و ناعادلانه قربانی های فراواني گرفت .(۱۲)  

هرگز به ذهن مائو خطور نكرد كه آزادی بیان یا آزادی عقیده را به عنوان فضیلت های سیاسی ارزشمند به شمار آورد . به طور مثال،جنبش(( بگذار صد مكتب فكری چالش كنند و صد گل بشكفد» به هیچ رو هدف آزادی بیان یا آزادی عقیده مردم را دنبال نمی كرد. هدف این بود كه مردم را اغوا نماید، تا افكار پنهان شده در قلبهایشان راكه جرأت ابراز آن را نداشتند آشكار كنند. اما موقعی كه انتقادات خود را آشكار كردند  ، بلافاصله به آنان برچسب ارتجاعیون راست گرا را زدند و مجازاتشان كردند. (۱۳) 

مراحل اصلاحات سیاسی بعد مائو

۱) كاهش نقش ایدئولوژی: دنگ و همكارانش محتوای مائوئیستی ایدئولوژی حاكم ، مانند انقلاب بی وقفه و مبارزه طبقاتی را كنارگذاشتند .

۲) ارائه دیدگاه رسمی حزب كمونیست درباره مائو : هر چند حزب كمونیست، مائو را به عنوان رهبر انقلاب اعلان كردند، اما در جایگاه رئیس دولت، او را فردی خطاكار دانستند.

۳) تثبیت تقدم رهبران غیرنظامی بر نظامیان: از قرن ۱۹ تا زمان انقلاب فرهنگی، نظامیان چین در زندگی مردم نقش برجسته ای را ایفا می كردند. اگر چه از زمان مائو تلاش برای غیرنظامی كردن سیستم حكومتی آغاز شده بود، اما دنگ به این روند سرعت بیشتری بخشید.

 4) تلاش برای بهبود نهادها و سیستم تصميم  گیری.

بیشتر بخوانید

انقلاب چین؛ «جهش بزرگ» مائو با ۴۰ میلیون تلفات انسانی + تصاویر

۳-اصلاحات درسیاست خارجی

سیاست چین در سال ۱۹۷۱ بر اصل همزیستی مسالمت آمیز در سیاست داخلی و خارجی قرار گرفت . چين برخلاف آرمان انقلاب معتقد شد که:

اولا جنگ بین دولتها حتمی نیست. گاهی ممكن است انتقال سرمایه داری به سوسیالیسم مسالمت آمیز باشد. ثانیا درحال حاضر مسئله اصلی دفاع از صلح جهانی است ؛ تضاد بین امپریالیستها آن را تهدید میكند .

در این راستا استراتژی چين از گرایش یك جانبه (اتحاد چین و شوروی) به سوی غرب تغییر جهت داد. تغییرات سیاست خارجی چین بر مبنای نیازمندی آنها به موارد زیر بوده است:

۱- نیاز به كمكهای اقتصادی شوروی

۲-نیاز به سرمایه و تكنولوژی غرب برای اكتشافات ، توسعه منابع معدنی و نوسازی كارخانه ها

این امر به تدریج چین را وادار كرد تا شیوه برون گرایی در مقایسه با دوران مائو پیش گیرد.(۱۴)  

بیشتر بخوانید

حکومت جمهوری اسلامی یا حکومت پهلوی؟

منابع:

۱-خبرگزاری فارس ۲۱ مرداد ۱۳۹۰

۲-ون، شون چی، مائو و مائوئیسم ،ترجمة محمدرفیعی مهرآزادی، انتشارا خجسته، ۱۳۸۱،ص۳۶

۳-ملی گرایان شكست خورده به جزیره تایوان در جنوب غربی این كشور گریختند. در آنجا با حمایت آمریكا چین ملی را تاسیس كردند كه تا امروز باقی مانده است.

۴- این بلایا شامل رشوه، فرار از ماليات ، دزدی اموال دولتی، تقلب در قراردادهای دولتی و سرقت اطلاعات فردی بودند.

۵- شاهنده، بهزاد، انقلاب چین، تهران، دفتر مطالعا ت سیاسی و بین المللی، چاپ دوم، ۱۳۷۰،ص۵۷-۹۵

۶-داربی شر، یان، تحولات سیاسی در جمهوری خلق چین، ترجمه: عباس هدایت وزیری، انتشارات آموزش انقلاب اسلامی،۱۳۶۸،ص۴۴

۷-همان، ص ۱۰۹

۸- سایت انسان شناسی و فرهنگ، آدرس ۶۶۶۴/  http://anthropology.ir/node

۹- ون، همان،۳۶

۱۰- داربی شر، همان ص۳۳

۱۱- همان، ص ۱۳۴-۱۳۵

۱۲- ون، همان،ص۱۶۱

۱۳- ون، همان، ص۹۴

۱۴ عبدالله خانی، علی (۱۳۸۰) اصلاحات در چین و شوروی، تهران: انتشارات موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بين المللی ابرار معاصر تهران.

ثبت دیدگاه

  • دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید منتشر خواهد شد.
  • پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
  • پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.